Cena jest kategorią stosowaną powszechnie, niezależnie od branży, czy rodzaju działalności. Czym jednak jest „cena” i od czego zależy jej wysokość? Zgodnie z definicją Słownika języka polskiego PWN, cena to „wartość czegoś wyrażana w pieniądzach” lub „znaczenie czegoś”. W ekonomii cenę określa się jako wartość danego dobra wyrażoną
w jednostkach pieniężnych, lub też koszt, jaki trzeba ponieść, aby uzyskać dane dobro. Ekonomiści opisując cenę najczęściej powołują się na teorie równowagi podaży i popytu, według której cena danego dobra w sytuacji wolnorynkowej jest określona poprzez wypadkową dwóch zmiennych – podaży i popytu. Cena danego dobra ustala się w punkcie równowagi, w którym popyt na dane dobro zrównany jest z jego podażą. Nie jest to jednak jedyna teoria. Przykładowo T. Veblen zauważył, że popyt na niektóre dobra rośnie wraz
ze wzrostem ich ceny (np. luksusowe samochody). Wzrost ceny tych dóbr powoduje wzrost ich ekskluzywności, co z kolei wywołuje większy na nie popyt (tzw. efekt prestiżowy).
Z kolei według austriackiej szkoły ekonomii cena danego dobra nie wyraża jego obiektywnej wartości, gdyż podczas wymiany handlowej każda ze stron postrzega jako bardziej wartościowe to dobro, które nabywa niż to dobro które oddaje, inaczej bowiem
nie zdecydowałaby się na przeprowadzenie transakcji.
Każda z powyższych teorii oparta jest na jednym założeniu, mianowicie, że cena jest ustalana w wyniku wzajemnych ustaleń między stronami transakcji i jest efektem osiągniętego konsensusu. Czy jednak obowiązujący system prawnym również uwzględnia
to założenie? W tym zakresie należy odwołać się do obowiązującej i niekwestionowanej zasady swobody umów. Przyjmuje się, że powyższa zasada ma podstawy konstytucyjne, znajdujące się w art. 31 Konstytucji RP, które gwarantują wolność każdego człowieka. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że swobody zdefiniowane w powyższym artykule mają zastosowanie nie tylko do relacji obywatela z państwem, ale także do stosunków pomiędzy osobami fizycznymi. Z Konstytucji RP wynika również, że nie wolno nikogo zmuszać do zawarcia umowy lub zakazywać mu zawarcia umowy, ani narzucać mu osoby kontrahenta czy konkretnej treści zawieranej umowy, chyba że przepis szczególny wprowadzałby od tego wyjątki. Ponadto możliwość swobodnego kształtowania treści umów gospodarczych, w tym w szczególności ceny, to konkretyzacja konstytucyjnie zagwarantowanej swobody prowadzenia działalności gospodarczej. Sąd Najwyższy także wielokrotnie podkreślał, że kwestia ustalenia ceny powinna być rozpatrywana przez pryzmat rzeczywistej woli stron, jaka istniała w momencie zawierania umowy (m.in. wyrok z 2.12.2004 r., V CK 291/04).
Niezależnie od powyższego Kodeks cywilny wyróżnia cztery rodzaje cen: sztywną, maksymalną, minimalną i wynikową. Ponadto do 24.07.2014 roku obowiązywała ustawa
o cenach z 5.07.2001 r., która określała zasady i tryb kształtowania cen towarów
i usług, sposoby informowania o cenach, a także skutki nieprzestrzegania jej uregulowań. Powyższa ustawa została zastąpiona przez ustawę o informowaniu o cenach towarów i usług z 9.05.2014 r., przy czym nie oznacza to, że ustawodawca zrezygnował z ingerowania
w wysokość ustalonej pomiędzy stronami ceny. Cena stanowi nadal przedmiot wielu uregulowań, które dotyczą głównie obrotu profesjonalnego, służą ochronie konsumentów,
lub interesu państwa.
Przykładowo według ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z 16.02.2007 r. zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym, polegające w szczególności na ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów. Ponadto w świetle tej ustawy zakazane jest nadużywanie pozycji dominującej przez jednego lub kilku przedsiębiorców polegające w szczególności na bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen, w tym cen nadmiernie wygórowanych albo rażąco niskich, odległych terminów płatności lub innych warunków zakupu albo sprzedaży towarów. Dodatkowo w wielu przypadkach organy podatkowe mogą kwestionować ceny przyjęte przez strony umowy i naliczać daniny publiczne od tzw. wartości rynkowej. W tym kontekście należy zwrócić szczególną uwagę na tzw. ceny transferowe. Regulacje w tym zakresie dotyczą sytuacji, w których organ podatkowy uznaje, że ustalone ceny transferowe
tj. te pomiędzy szeroko rozumianymi podmiotami powiązanymi, są niezgodne z cenami rynkowymi. W takim wypadku organ podatkowy może dokonać oszacowania zysku, jaki osiągnąłby podatnik gdyby stronami transakcji były podmioty niepowiązane,
a więc w praktyce może oszacować cenę i na tej podstawie naliczyć odpowiedni podatek.
Czy zatem strony mogą dowolnie ustalać cenę? Z pewnością zawsze powinny uwzględniać powyższe regulacje, w szczególności w sytuacji transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi.
Read it in english version: http://www.businessmantoday.us/price-has-not-one-name/
